अन्तर्राष्ट्रिय मुन्दुम चित्रकला कार्यशाला (दिक्तेलबजारमा २०८० असोज १७ देखि २१ गतेसम्म सम्पन्न) पछि अब दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगरपालिकाले राष्ट्रिय बाँस सम्मेलन (२०८१ फागुन १५, १६ र १७) को आयोजना गर्दैछ । राष्ट्रिय बाँस सम्मेलन दिक्तेलमा गर्ने सोँच कसरी बन्यो,  यो सम्मेलनको आयोजनाबाट के कस्ता उपलव्धिको आशा गरिएको छ आदि विषयमा केन्द्रित बनेर हलेसी एफएमका तर्फबाट सुनिल श्रेष्ठले  नगरप्रमुख तीर्थराज भट्टराईसँग गर्नुभएको कुराकानी )

सुनिल— राष्ट्रिय बाँस सम्मेलन दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगरपालिकामा गर्ने सोँच कसरी बन्यो, जिल्लाबासीलाई यसै माध्यमबाट जानकारी गराइदिनु होस न ।

नगरम्रमुख तीर्थराज भट्टराई—म निर्वाचित हुनासाथ मैले तत्कालिन प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत निलम न्यौपानेलाई फोन गरेर म आयातित महँगो घुम्ने कुर्सीमा बस्दिनँ । यहाँका स्थानीय मिस्त्रिले बनाएको बाँसको कुर्सीको व्यवस्था गर्न निर्देशन दिएँ । उहाँले दिक्तेलमा बाँसको तयारी कुर्सी नभेटेपछि मेरो आग्रहमा यहीँ बनेको काठको कुर्सीमा बसेँ । ३ महिनापछि कारागारमा रहेका कैदी बन्दीले बनाउनु भएको बाँसको कुर्सी र टेबुल प्रयोग शुरू गरेँ । मेरो प्रस्तावमा उपप्रमुख पनि बाँसको कुर्सीमा बस्न तयार हुनुभयो र हामी दुबै जना बाँसको फर्निचर प्रयोग गरिरहेका छौँ । मेरो उद्देश्य परिवर्तन आफूबाट व्यवहारमा कार्यान्वयन शुरू गरेर मात्रै अरू नागरिकलाई पनि जोड्न सकिन्छ भन्ने हो । मैले बाँसको फर्निचरलाई प्राथमिकता दिँदै प्रयोग शुरूवात गरेपछि मनोवल गिराउने गरी केहीँ रेडिमेड आलोचकले सामाजिक सञ्जालमा कडा आलोचना र टिक्का टिप्पणी गर्नुभयो । यसले मलाई झन सशक्त र कटिबद्ध गरायो । मैले यो अभियानलाई अगाडि बढाएपछि बाँस र यसको विषयमा राष्ट्रिय रूपमा चर्चा भयो । नेपालका स्थापित मिडियाले स्थानीय सामग्रीको प्रयोग र महत्वको विषयमा नगरपालिका र मेरो सकारात्मक समाचारहरु सम्प्रेषण गर्दै भिडियो समेत बनाएपछि दिक्तेल आउने प्रशासक र महत्वपूर्ण व्यक्तित्वहरू कार्यकक्षमा प्रवेश गरेर यहाँको फोटो खिच्नुहुन्छ । यी यावत् गतिविधिले मलाई अझै हौसला मिलेको छ । यस्तै चर्चा परिचर्चाका कारण फिलिपिन्समा बस्नुहुने केपि भट्टराई नेपाल आएपछि बाँस विकासको बारेमा धेरै छलफल भयो । छलफलकै क्रममा बाँसकै सम्मेलन मार्फत सरकारको ध्यान आकृष्ट गर्न सकिन्छ भन्ने अवधारणा बन्यो । शुरूमा दिक्तेलमा बाँस सम्मेलन गर्ने प्रस्ताव र वातावरण निर्माण गर्नुभएकोले केपिजीलाई यसको श्रेय जान्छ । त्यसपछि पूर्व वातावरण मन्त्री गणेश साहज्यूसँग केपिजी मार्फत नै भेट भयो । उहाँको अगुवाइमा केन्द्रिय मूल आयोजक समिति गठन भएपछि दर्जनौँ औपचारिक/अनौपचारिक बैठक र छलफलपछि दिक्तेलमा सम्मेलन गर्ने विषयले मूर्त रुप लिएको हो । गणेश मन्त्रीज्यू र केपिजीकै कारण दिक्तेलमा सम्मेलन गर्ने स्थान तय भयो । मेरो बाँस प्रतिको मोह र प्रयोगबाट दुबै जना प्रभावित हुनुभएको रहेछ शुरूमा ।

सुनिल—यस आगाडि पनि नेपालको कुनै स्थानमा बाँस सम्मेलनको आयोजना भएको थियो कि ?

नगरप्रमुख तीर्थराज भट्टराई—नेपालमा पहिलो पटक बाँस सम्मेलन हुँदैछ । हाम्रो नगरपालिकाको सकृयता र वन अनुसन्धान केन्द्र, बबरमहलका महानिर्देशक डा.राजेन्द्र केसी, पर्यटन, वन तथा वातावरण मन्त्रालय, कोशी प्रदेशका सचिव विशाल घिमिरे र ग्रिन बेम्बो क्रिएसन, ललितपुर जो, निजी क्षेत्रमा १८–२० वर्षबाट बाँसको क्षेत्रमा काम गरिरहनुभएको छ, यसका सचालक प्रणव प्रधान लगायतको टिम अति उत्साहकासाथ लाग्नुभएको छ । यसले मलाई हौस्याएको छ । विभिन्न विश्व विद्यालयका बाँस प्रा.डा., खोज अनुसन्धानकर्ता, राष्ट्रिय÷अन्तराष्ट्रिय गैह्रसरकारी संस्था, अन्य बाँसप्रेमी व्यक्तित्वहरूको चासो, लगाव र योगदान गर्ने प्रतिवद्धताले यो सम्मेलन सभ्य, भव्य र ऐतिहासिक हुन्छ भन्नेमा म विश्वस्त छु

सुनिल—राष्ट्रिय बाँस सम्मेलन भने पछि यो जिल्लाको दायराभन्दा पनि राष्ट्रव्यापि आयोजनाको रुपमा सम्पन्न हुने कार्ययोजना रहेको पाइन्छ । यसका लागि के कस्तो तयारी भैरहेको छ बताइदिनुहोस न ।

नगरम्रमुख तीर्थराज भट्टराई—हजुर हो यो सम्मेलन नेपालमा नै पहिलो पटक त्यसमा पनि दिक्तेलमा नै हुदैछ । संघीय तथा कोशी प्रदेशको वन मन्त्रालय, नीजि क्षेत्र तथा वन, वातावरण र पर्यायवरणको क्षेत्रमा काम गर्ने सबै निकायले अति चासो र महत्वकासाथ यो सम्मेलनलाई सफल पार्न लाग्नु हामी खोटाङ, दिक्तेलवासीको लागि अति गौरवको विषय हो । बाँसका विषयमा राष्ट्रिय/अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा अध्ययन–अनुसन्धान गर्नु भएका विज्ञहरूले बाँसको प्रयोग र महत्वका विषयमा ९ वटा कार्यपत्र प्रस्तुत गर्ने कार्यतालिका बनाउने प्रयत्न हुँदैछ । सम्मेलन समापन गर्दा दिक्तेल घोषणा-पत्र सार्वजनिक हुन्छ । कस्तो र कति बुँदे गर्ने भन्ने विषयमा हामी माघ पहिलो हप्ता भित्र टुंगो गरिसक्छौँ सुनिलजी ।

सुनिल—राष्ट्रिय बाँस सम्मेलनको आयोजनाले के कस्तो उपलव्धि प्राप्त होला भन्ने अपेक्षा गर्न सकिन्छ ? नगरपालिकाले कस्तो अपेक्षा राखेको छ बताइदिनुहोस न ।

नगरम्रमुख तीर्थराज भट्टराई —बाँस सम्मेलनबाट सस्तो मूल्यमा नगन्य रूपमा विक्री हुँदै आएका बाँसलाई प्रशोधन गरेर बेच्ने वातावरण बन्यो भने पनि कृषकलाई प्रत्यक्ष लाभ हुन्छ । हाम्रो गाउँ पाखामा भएका बाँसलाई फर्निचर, विद्यालय भवन, घर आदि काममा प्रशोधन गरेर प्रयोग गरे सस्तो, पर्यायवणमैत्री, सुरक्षित र भुकम्प प्रतिरोधक हुनेथिए । नागरिकले आफ्नै आँगनको बाँसबाट प्रयोग गरेर बनाएको संरचना सुरक्षित र भरपर्दो हुन्छ भन्ने प्रविधि र विश्वास दिलाउँन सफलता मिल्नेछ भन्ने मलाई विश्वास लागेको छ । यो विश्वास दिलाउँन सके नगरको लागि मात्र होईन देशकै लागि निकै ठूलो उपलब्धि हुनेछ । नागरिकलाई आश्वस्त र विश्वस्त पार्दै आफ्नै पाखा पखेराबाट बनाएको संरचना ४०–५० वर्ष टिके किन महँगो मूल्यमा अनावश्यक ढुगा, सिमेन्ट र रडमा खर्च गरेर पैसा फसाउने ? नागरिकको उन्नयन र बाँसको विकास मेरो सपना हो ।  सबै धर्म र सम्प्रदायको जन्मदेखि मृत्युसम्म यसको प्रयोग हुन्छ । हलो र जुवा बाहेक बाँसबाट सबै चिज बनाउन सकिन्छ । छिटो बढ्ने र परिपक्व हुने बाँसभन्दा हाम्रो लागि आर्थिक उनन्यनको अरू विकल्प हुनै सक्दैन । नेपालकै इतिहासमा पहिलोपटक बाँसको राष्ट्रिय सम्मेलन दिक्तेल नगरीमा गर्न पाउदा गर्व लागेको छ ।

सुनिल—बाँस सम्मेलनमा प्रत्यक्ष सहभागिता जनाउन चाहनेहरुलाई नगरपालिकाको तर्फबाट के-कस्तो प्रकृया छन् जानकारी गराइदिनुहुन्थ्यो कि ?

नगरम्रमुख तीर्थराज भट्टराई—३ वटा सरकारी निकाय र ग्रिन बेम्बो नीजि क्षेत्र गरेर ४ वटा आधिकारिक संस्थाको नेतृत्वमा यो सम्मेलन आयोजना हुँदैछ । पूर्वमन्त्री गणेश साहज्यूको नेतृत्वमा रहेको मूल आयोजक समिति र सचिवालयले मिहिन ढंगबाट अध्ययन, विज्ञसँगको परामर्श र दीर्घकालिन सोँचका साथ प्रक्रिया र अवधारणा बनाइदैछ । हामी छिट्टै नै पत्रकार सम्मेलन गरेर यसको खाका औपचारिक रूपमा सार्वजनिक गर्नेछौँ । हाम्रो ज्यादा चिन्ता र चासो कृषकलाई कसरी लाभान्वित गराउन सकिन्छ भन्ने विषयमा सम्मेलनलाई केन्द्रित गर्ने भन्नेछ ।

सुनिल—नगरपालिकामा समय समयमा बाँसका सामाग्रीहरु निर्माण गर्ने तालिमहरु सञ्चालन भएका छन् । हाल नगरपालिकाका कुन कुन वडाहरुमा बाँस उध्योगहरु सञ्चालनमा छन् यसको कुनै तथ्यांक राखिएको छ वा छैन ?

नगरम्रमुख तीर्थराज भट्टराई —दोर्पा, बाम्राङ, बुइपा लगायतका ठाउँमा बाँसको तालिम भयो तर कतिपय तालिम औपचारिकतामा मात्रै हुन्छन् प्रतिफल आउदैन । छातिमा हात राखेर भन्दा त्यस्तै  गरिन्छ र देखिन्छ पनि । गुणस्तरीय उत्पादन नहुने र भएका पनि विक्री नहुने समस्या छ । त्यसैले नुनथला लगायतका ठाउँमा स्वतःस्फुर्त रूपमा व्यस्थापन भए पनि अन्यत्र अहिले उद्योगको रूपमा स्थापना भएका छैनन् । तर बाँसको सीप भएका मानिसको पहिचान गर्ने गरी नगरबाट भर्खरै निर्णय गरेर वडामा परिपत्र गरेका छौँ । रोजगारी र आय आर्जनसँग युवालाई जोड्नका लागि सम्मेलन सम्बन्धि हरेक छलफलमा मैले जोड दिई रहेको छु । हामी छिट्टै नै वडा नं. ६ नेर्पामा चाँगुनारायण फाउन्डेसन , भक्तपुर र हाम्रो नगरपालिकाको संयुक्त लगानीमा हामी बाँसको आवासीय तालिम गर्ने अन्तिम तयारीमा छौँ ।

सुनिल—बाँस सम्मलेन आयोजनाका लागि नगरपालिकाको तर्फबाट के कति आर्थिक व्ययभार जुटाउनुपर्ला भन्ने आँकलन गरिएको छ ?

नगरम्रमुख तीर्थराज भट्टराई — हामीले बाँस सम्मेलनका लागि नगरपालिकाको तर्फबाट जम्मा रु.५ लाख बजेट विनियोजन गरेका छौँ । रु.४३–४७ लाख बजेट खर्च हुने अनुमान गरिएको छ । यसको प्रवन्धका लागि काठमाडौमा मूल आयोजक समितिका पदाधिकारी सकृय ढंगबाट लागि रहनु भएको छ । सबै दाताले आश्वस्त र विश्वस्त पार्नुभएको छ । नगरको तर्फबाट उपप्रमुख वीसन राई र अधिकृत ओजोनबाबु आचार्य पनि यहीँ काममा खटिरहनु भएको छ । पक्कै पनि सबैको सहभागिता र सहकार्यमा बजेट व्यवस्थापन हुनेछ । कथं कदाचित हामीले सोँचे अनुसारको बजेट व्यवस्थापन नभए कार्यक्रमको मोडालिटी परिवर्तन गर्नेर्छौं र भव्यता पूर्वक सम्मेलन सफल बनाउनेछौँ ।

सुनिल—सम्मेलनको विषयमा अरू केहीँ छुटेको छ कि ?

नगरम्रमुख तीर्थराज भट्टराई — सुनिलजी धेरै विषय आई सकेका छन् । यहाँ पनि एक चरण सबै सरोकारवाला पक्षसग बसेर छलफल गरिसक्यौं । अब छिट्टै नै राजनीतिक दलसँग हामी छलफल गर्नेछौँ र राजनीतिक दलको विश्वास र समर्थन लिएर हामी थप कार्ययोजना बनाउनेछौ । सरकारी निकाय र सरोकारवाला निकायसँग निरन्तर छलफल गरेर सम्भावित २५० हाराहारी आगन्तुक अतिथिलाई स्वागत, सत्कार र व्यवस्थापन नयाँ शैली र आकर्षक ढँगबाट गर्ने सोचेमा छौँ ।

सुनिल—मेयरसाव, खोटाङको दिक्तेल नगरीमा हुन लागिरहेको नेपालकै पहिलो राष्ट्रिय बाँस सममेलका बारेमा धेरै विषयहरुको जानकारी दिनुभएकोमा एफएम परिवारको तर्फबाट आभार व्यक्त गर्दै धन्यवाद प्रकट गर्दछौँ ।

नगरम्रमुख तीर्थराज भट्टराई —यो अवसर दिनुभएकोमा लोकप्रीय हलेसी एफएमको अनलाइन www.halesifm.com.np  र प्रस्तोता तपाई सुनिलजीलाई नगरको तर्फबाट हार्दिक धन्यवाद ।

   नगरपालिका कार्यालय परिसरमा बाँसबाट निर्मित स्तनपान कक्ष