–––तीर्थराज भट्टराई

ससुरा वुवा रत्नप्रसाद सिग्देलको स्वर्गारोण भएपछि १३ दिनको सुद्दाईं कर्म सकेर विराटनगरबाट ५ गते राति हामी  काठमाडौ आयौंँ, काकीसासु आमा र पत्नी कुमारीजी सहित । चालक निश्चलजीले कुशलतापूर्वक हामीलाई गन्तव्यमा पुर्याउनु भयो । 

६ गते  विहानै ५ बजे फोनको घण्टी बज्यो आदरणीय दाजु डाक्टर तोयानाथ खनालको । नगरपालिकामा शिक्षा सुधारका लागि सोच भए श्रोत जुट्छ भनेर मलाई नियमित उत्साहित गराई रहनुहुन्छ उहाँ । यही भावना सहित काठमाडौं नयाँबानेश्वर थापा गाउँस्थित नमुना विद्यालयको रूपमा संचालित पाठशाला भ्रमणको लागि समय लिनु भएको रहेछ त्यहाँका सिइयो ईश्वर अधिकारीज्यूसँग । हिजो चैत ६ गते अर्थात् सोमबार  नगरपालिकाको महत्वपूर्ण कामले सिंहदरबारमा श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालय  र शहरी विकास मन्त्रालय २ बजे पुग्नैपर्ने कार्यतालिका थियोे । श्रममा रेमी सम्बन्धि योजनाको विषयमा छलफल थियो भने शहरीमा पुग्नुपर्ने उद्देश्य दिक्तेल बजार ढलान , दिक्तेल– दुम्ली – साप्सु सडक र दिक्तेल– पाथेका – खार्मी लगायतका ठाउँमा बजेट सुनिश्चितता गराउने । साथमा हुनुहुन्थ्यो उपसचिव द्वय भूमिराज आचार्य , बोलराज आचार्य र शंकरदेव क्याम्पसका उपप्राध्यापक सन्तोष राई ।

अर्कोतर्फ दिरूमनपामा रहेका सामुदायिक विद्यालयमा कसरी शिक्षामा सुधार गर्ने ? आधुनिक प्रविधि र भौतिक सामग्रीको व्यवस्थापन कसरी गर्ने ? हाम्रो सिमित श्रोत र साधनको सदुपयोग गर्दै मनका धनी शुभेच्छुकलाई कसरी नगरसँग जोड्ने ? र केही बुझ्ने र सिक्ने उद्देश्यले हाम्रो गन्तव्य बनेको थियोे पाठशाला ।

पेन्सन पाकेको तर नथाकेको शैक्षिक अभियान्ता हुँ भन्न रूचाउने डाक्टर तोयानाथ खनाल र स्वयं  रूपान्तरित भएर मात्रै समाजलाई  रूपान्तरण गर्न सकिन्छ भन्ने मान्यता राख्नुहुने   मित्र सन्तोष राई र म समयमा नै पुग्यौं पाठशाला । करिब  डेढ घण्टा बस्यौं  सार्थक शिक्षा ः सार्थक जीवन भन्ने मुल दृष्टिकोणले संचालित पाठशालामा । हामीलाई ईश्वर अधिकारी . र पुण्डरिक फुँयल सरले  विद्यालयमा विद्यार्थीलाई पढाउने तरिका, अनुशासन, विद्यालयको विशेषता, सरसफाइ,  मौलिक संस्कृति र नयाँ प्रविधिमा फड्को मार्न प्रोत्साहित गर्ने विधिको विषयमा आफुले जाने अनुसार जानकारी गराउनुभयो।

हामीले सोधेनौँ— उहाँहरूले विद्यार्थीसँग लिने शुल्कको विषयमा । किनकी अविभावकले पक्कै पनि पाठशालाको नियम र सिकाई अभ्याससँग पूर्ण सन्तुष्टि भएर नै संभवत १–१२ मा १,७४० विद्यार्थी भएका । उहाँहरूले जानकारी गराए अनुसार कक्षा १ देखि १२ सम्मका सबै कक्षा कोठामा ३० जना भन्दा बढी विद्यार्थी राखिदैन । त्यहाँको नियम बमोजिम कक्षा १ र ११ मा भन्दा अरू कक्षामा भर्ना पनि लिईदैन ।  कसैकसैको मनमा हुन सक्छ—पाठशालाले धेरै  शुल्क लिएर अत्यधिक रकम असुल्यो भन्ने तर अधिकांशको मनमा पाठशालाको व्यवस्थापनबाट मेरो सन्तानले सार्थक शिक्षा र सार्थक जीवन पाएको छ भन्ने होला र सन्तुष्टि पनि  । जे होस्, यी सबै पाठशाला र त्यहाँ पढाउने दुबै पक्षको सन्तुष्टि र समझदारीमा हुने खालका परे यी खुद्रा विषय । हामीले त बुझ्नु र बुझाउनु थियोे हाम्रो विषय बस्तु ।  त्यहाँ हेर्दा विद्यार्थीको पढाइ प्रतिको लगाव, कक्षा कोठा र परिसरको सरसफाइ र वातावरण, प्रविधिमैत्री कक्षाकोठा प्रशंसनीय र लोभलाग्दो थियो । विद्यालयको नाम छनौट पनि लोभलाग्दो पाठशाला । काठमाडौं जो नेपालको राजधानी र अंग्रेजी लगायतको आधुनिक शिक्षा सिक्ने सिकाउने केन्द्र ।  सिइयो ईश्वर अधिकारीले सुनाउनुभयो—अंग्रेजी नाम राख्ने होडबाजी भन्दा बाहिर निक्लिएर जनजिब्रोमा भिज्ने नयाँ नाम पाठशाला न्वारान गरेको । उहाँले भन्नुभयो– संस्कार, संस्कृति, व्यवहारिक र जीवनोपयोगी पठनपाठनको केन्द्रविन्दु बनाउने पाठशालालाई । नाम मात्रै नयाँ होइन, व्यवहार र संस्कृति पनि नयाँ पायौं हामीले त्यहाँ ।

अमेरिका लगायतका देश, विभिन्न  दुतावास र शिक्षा सम्बन्धि काम गर्ने दातृ निकायसँग समन्वय गरेर विभिन्न १० वटा जिल्लाका सामुदायिक विद्यालयमा अध्ययनरत  विद्यार्थीलाई ताजगी गराउँदै अंग्रेजी– नेपाली – गणित – विज्ञान र भाषा  लगायतका विषयमा शिक्षक–विद्यार्थीलाई सिकाई अभ्यास  गराइ रहेको कुरा NEHA का महासचिव समेत रहनु भएको पाठशालाका सिइओ ईश्वर अधिकारीले जानकारी गराउनुभयो हामीलाई । मैले पाठशाला परिवारलाई शिक्षा सुधारमा सहयोग र सहजिकरण गर्दै अध्ययन भ्रमणका लागि  हाम्रो नगरपालिकामा निम्तो गरें । निम्तो सहज ढंगबाट स्विकार्दै भ्रमणको लागि छिट्टै कार्यक्रम बनाउने सिइओ ईश्वर अधिकारीले विश्वस्त पार्नुभयो । सहयोग आदानप्रदान एवम्  नगरपालिका र पाठशाला वीच सहकार्यको कार्य योजना बनाउने र मध्यस्थता गर्ने जिम्मेवारी डाक्टर तोयानाथ खनाललाई दियौंँ, दुबै तर्फबाट । नेल्टामा विश्वविद्यालयका प्राध्यापकदेखि आधारभूत तहका समेत गरेर ७,००० सदस्य रहेको जानकारी पायौं । विशेषतः शिक्षा क्षेत्रमा केही न केही गरौँ भनेर मलाई सधैं उत्साह थप्नुहुने आदरणीय दाजु तोया खनालले आजको भेटको वातावरण मिलाउनु भएकोमा हामी उहाँ प्रति सधैं ऋणि रहने छौँ । मेरो मित्र सन्तोष राईको गहिराइमा पुगेर हरेक तहको अनुसन्धान गर्ने स्वभावले मलाई सधैं प्रभावित गराउँछ । त्यहाँ पनि उहाँले आफ्नो असल कर्मलाई निरन्तरता दिनुभयो । तोया दाज, सन्तोषजी, ईश्वर अधिकारी, पुण्डरिक फुँयल, आदरणीय इन्जिनियर विदुर अधिकारी र आदरणीय पूर्ण कुँवर दाजु लगायत पाठशाला परिवारले नगरपालिकाको हितका निमित्त महत्वपूर्ण समय उपलब्ध गराउनु भएकोमा हार्दिक आभार प्रकट गर्दछु ।

भेटको अर्को महत्वपूर्ण उपलब्धि भनेको पाठशालामा भेटिनु भएको इन्जिनियर विदुर अधिकारी पनि स्थानीय साधन र श्रोतको अधिकतम सदुपयोग गर्ने उद्देश्य बोक्ने अभियन्ता हुनुभएकोले आपसी सहयोग बढाएर जाने निश्कर्ष निकालेर विदा भयौंँ । हामीलाई विद्यालयका विभिन्न कक्षा कोठा र ल्याब लगायतका विषयमा प्रत्यक्ष अवलोकन र जानकारी गराउनु हुने अधिकारी र फुँयल दुबै  सर प्रति हार्दिक धन्यवाद । 

                           (लेखक भट्टराई हाल दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगरपालिकाका नगरप्रमुख हुनुहुन्छ ।)