———————तीर्थराज भट्टराई

(दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगरपालिकाका नगरप्रमुख तीर्थराज भट्टराईकी ममतामयी माता पदमकुमारी भट्टराईको गत कात्तिक २६ गते निधन भएपछि हाल उहाँ मातृशोकमा हुनुहुन्छ । उहाँले यतिखेर आफ्नी स्वर्गीय आमासँग सम्बन्धित स्मृति गाथालाई लिपिबद्ध गरेर लेखिरहनुभएको छ । हामी उक्त स्मृतिलेखलाई ‘आमाको कथा र व्यथा’ शिर्षकमा क्रमशः प्रकाशित गरिरहेका छौँ । यो दोश्रो भाग हो । सं.)

जेठी देवी, माइली भगवती र कान्छी इन्दिराको विवाह भई सकेको थियो । कान्छी गीता दिदीको विवाह तयारी थियो घरमा । विवाहको पूर्वसन्ध्या भएकोले रातो माटो र कमेरो लगाएर घर चिटिक्कको भएको थियो दोर्पामा । पूर्वप्रधानपन्च तथा  समाजसेवी उत्तरबहादुर राई, बुबा लक्ष्मीप्रसाद ७ न. वडाको वडा सदस्य हुनुहुन्थ्यो । वुवालाई नामले भन्दा पनि सदस्य भट्टराई भनेर चिन्थे सबैले । त्यतिबेला गाउँमा झैँ झगडा भए बस्ने गर्दथ्यो पञ्चभेला । बुवा वडाको चल्तापुर्जा जनप्रतिनिधि भएकोले होला, भेला बैठक बाक्लै हुन्थ्यो हाम्रो घरमा । अरू समय भएको पञ्चभेलाको स्मरण मेरो मानसपटलमा छैन । तर २०४० सालको पञ्चभेला जस्तो लाग्छ आमाको दमदार र साहसी प्रस्तुति सधैँ सम्झिरहन्छु म । हाम्रो घरको आँगनमा करिब २८–३० जना जम्मा हुनुभएको थियो गाउका मठाधिशहरू । पञ्चभेलाको अन्तिम छिनोफानो अदालतको फैसला सरह हुन्थ्यो त्यो समयमा ।                         

त्यतिबेला मैले भर्खरै सात कक्षाको परीक्षा दिएको थिएँ । सानैदेखि चन्चले स्वभाव थियो मेरो । १०–११ वर्षको उमेरमा पञ्चभेलाको सबै विषयबस्तु बुझ्ने विषय नै भएन मैले । प्रधानपञ्च उत्तरबहादुरले दुबै तर्फको कुरा सुन्नलाई उर्दी गर्नुभयो । मेरो आफ्नै कान्छा काका रामप्रसाद र आमा पद्मकुमारीको वीचको रहेछ झगडा । घर भित्रको झगडा पञ्चभेलामा परिणत भएको थियो । पञ्चभेला गाउको निर्णायक थलो मानिन्थ्यो त्यो समयमा । झगडाको विजारोपण रहेछ हर्रे खेतको सिमानामा एक घनो बाँस काटेको तथा कोदालाले खन्दा एक चपरी बढी खनेको । अहिले सुन्दा सानो कुरा जस्तो लाग्छ र हो पनि । अर्को पाटोबाट हेर्दा आफ्नो रगत र पसिना बगाएर जोडेको जमीन र बाँसको धेरै  महत्व दर्शाउछ यो झगडाले । देवर भाउजु र परिवारका सदस्य बसेर मिलाउँदा हुने विषय थियो तर पञ्चभेला नै गर्नुपर्ने अवस्था आयो । भद्र भलाद्मीले तीन घण्टा दुबै पक्षको कुरा सुनेर फैसला सुनाएका थिए । चित्त बुझाउनै पथ्र्यो पञ्चभेलाको निर्णयलाई । गाउँको शक्तिशाली र माथिल्लो न्यायालय सो सरह नै थियो पञ्चभेला । 

आमा पद्मकुमारी सानो दारको भएपनि हिम्मतिलो र साहसिलो हुनुहुन्थ्यो । कहिल्यै कसैसँग नझुक्ने र आफूले पनि नबिराउने थियो स्वभाव । सही सत्यका लागि प्राण जाओस् तर आफ्नो अडानबाट तलमाथि नगर्ने । गाउँ घरमा बेलाबेला चोरीका घटना भई रहन्थे तर आमा र हामी सन्तान माथि पनि कहिल्यै चोरीको आरोप लागेन । सँस्कार र समाजमा घुलमिल हुन सिकाउँनुहुन्थ्यो आमाले । बुवा राजनीतिक मान्छे भएकोले बाल्यकालदेखि नै समाजका अगुवासँग उठबस हुने अवसर पायौँ हामीले । पढ्नका लागि ४१ सालमा घर छोडेर हिडेकोले आमा र परिवारसँगको सानिध्यता कम भयो मेरो । जतिबेला घर परिवारको माया र प्रेम पाउनु पर्ने हो, त्यो समयमा घर बाहिर हुदा एकांकी स्वभावको हुने रहेछ मानिस । मेरो आफ्नै व्यक्तिगत अनुभव र अनुभूति पनि हो यो ।

सात पास गरेर हिँडेपछि हालसम्म अधिकाश समय आमा तथा परिवारका सदस्यसँग विताउँन पाइनँ मैले । त्यसैले  घर व्यवहारका विषयमा धेरै जानकारी भएन मलाई । रहरले भन्दा पनि परिस्थितिले निम्तिएको समय थियो त्यो । आमासँग टाढा भएपनि सधैँ आशिर्वाद र ममता पाई रहेँ मैले । दिदीहरूको विवाहपछि वि.सं.२०४० र २०६० को अवधिमा घर व्यवहार चलाउान आमाले अझै ज्यादा कष्ट व्योहोर्नु प–यो । दाजु गुणराज बहिरो हुनुहुन्थ्यो । शारीरिक रूपमा पनि कमजोर । कान्छो भाई पर्शुराम विद्यार्थी थिए । ऊ बेलादेखि पढ्दै पढाउँदै दिक्तेल छन् हालसम्म पनि । जे जस्तो भएपनि आमाको लागि घरको हनबेर्नु हुनुहुन्थ्यो गुणराज दाजु । घरको एकोहोरो काम गरिरहने दाजुले । बहिरो भएपनि हामी परिवारका सदस्य र छिमेकी सबैले बुझ्थ्यौँ उहाँको कुरा । नजानेको सीप केहीँ थिएन ठूलो दाजुले । उज्यालो भएदेखि नसुतुञ्जेल एकोहोरो गरिरहनुहुन्थ्यो घरको काम । 

बुबा २०६०, दाजु २०७१ र ठूली दिदी २०७३ सालमा स्वर्गारोहण हुनुभयो । पटक पटक परिवार भित्र घटना भएकोले निरस हुनुहुन्थ्यो आमा । तर निरस भएर पनि जीवन निर्वाह गर्नैपर्ने । मेरो र भाइको विवाहपछि नाति नातिनाको मायामा अल्मल्याउन थाल्नुभयो आफूलाई । बुहारी कल्पना दोर्पा विद्योदय मा.वि.को शिक्षिका भएकोले घर सम्हालेर बसिन् उनी । भाइ पर्शुराम दिक्तेल पञ्च माविमा लामो समयदेखि शिक्षक भएकोले अधिकांश समय बसाई हुन्छ उतै । मेरी श्रीमति  कुमारी कान्ति बाल अस्पताल काठमाडौमा कर्मचारी । दोर्पा बस्ने कुरै भएन । अतः पछिल्लो अधिकाश समय बुहारी कल्पना र आमा बस्नुभयो दोर्पा । मेहनत गरेर जग्गा जमिन जोड्नुभएकोले आमालाई धेरै माया थियो खेतबारी पाखा पखेरोको । तल्लो–माथ्लो छमुरे, हर्रे, कोले असुरे र मुसादेउमा थियो खेतबारी । रूख विरूवा र बाँसका पातपातै चहार्नुहुन्थ्यो आमा उमेरमा । भरसक त्यस्तै मेहनत र कामको अपेक्षा थियो छोरा–बुहारीसँग । तर आमाको जस्तो कडा मेहनत गर्ने अवस्था थिएन अहिले । मानिसलाई न पहिलेको जस्तो फुर्सद छ, न जाँगर नै । तर पनि कल्पनाले एक्लै  मेहनत गरेर घर व्यवहार गरिरहेकी छिन् दोर्पामा । 

२०७२ सालको भूकम्पपछि धेरै शुभेच्छुकको सहयोगमा मैले दिक्तेलमा घर बनाएको छु । २–३ वर्षदेखि आमा नियमित दिक्तेल बस्न थाल्नुभएको थियो । म नगरप्रमुख भएको कारण धेरै मानिस निवासमा आउनुहुन्छ । सबै मानिसले आशिर्वाद लिनुहुन्थ्यो आमासँग । केही दिएर मात्रै खाने स्वभाव थियो । म विहान निक्लिएर साँझ मात्रै घर आउने गर्थेँ । नगरको कामले कहिले विराटनगर र काठमाडौँ पुग्नुपर्ने  । आमासँग सधैं सरसल्लाह र सेवा गर्न पाइनँ । दर्शैँ पछाडि भेट्न नपाए पनि नियमित फोनमा कुरा भई रहन्थ्यो उहाँसँग । तिहार लगत्तै दिक्तेल आउछु भन्नुहुन्थ्यो र दुई दिन पछाडि दिक्तेल आउने सल्लाह भएको थियो फोनमा आमासँग । तर.......!! 
                                                                         क्रमशः

[यो पनि--आमाको कथा र व्यथा ]