हलेसीन्युजडेस्क, खोटाङ /

नेपाली साहित्यका मूर्धन्य व्यक्तित्व महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको ११६औँ जन्मजयन्ती आज विभिन्न कार्यक्रमका साथ मनाइदैछ । विसं १९६६ कात्तिक कृष्ण औँसी अर्थात् लक्ष्मीपूजाका दिन काठमाडौँको डिल्लीबजारमा जन्मिनु भएका महाकवि देवकोटाको ११६ औँ जन्मजयन्ति आज विविध कार्यक्रम गरी देश विदेशमा मनाइदैछ ।

साहित्य जगतमा कविता, आख्यान, नाटक र निबन्ध गरी साहित्यका चारवटै विधामा उत्कृष्ट साहित्य सिर्जना गरेर उहाँले नेपाली साहित्यलाई सगरमाथाको चुचुरो भन्दा अग्लो उचाई दिलाउनुभएको छ ।

उहाँद्धारा सिर्जित मुनामदन, सुलोचना, शाकुन्तलजस्ता अद्वितीय कृतिहरू विश्व साहित्यमै चर्चित मानिन्छन् ।

नेपाली साहित्यमा आधुनिक महाकाव्य लेखनको प्रस्थानविन्दु मानिने उहाँको ‘मुनामदन’ खण्डकाव्य नेपाली भाषामा प्रकाशित हालसम्म सबैभन्दा बढी बिक्री भएको पुस्तक मानिन्छ । नेपाली साहित्यमा स्वच्छन्दतावादी–प्रगतिवादी धाराका प्रवर्तक देवकोटाका रचनामा मानवतावाद, प्रकृति प्रेम र क्रान्तिकारिता झल्कन्छ । उहाँका सृजनामा पूर्वीय र पाश्चात्य दर्शनको संयोजन पाइन्छ ।

भारतका महापण्डित राहुल साङ्कृत्यायनले देवकोटा एक्लैलाई भारतका महाकवि सुमित्रानन्दन पन्त, जयशङ्करप्रसाद र सूर्यकान्त निरालाको संयुक्त रूपसँग तुलना गरेको भनेर चर्चा हुने गरेको छ । नाट्यसम्राट बालकृष्ण समले देवकोटा ‘मुनामदन’, ‘शाकुन्तल’ महाकाव्य र ‘पागल’ कवितासँगै तीन पटक जन्मेको बताउनुभएको छ ।

विदेशी भाषामा नेपाली कृतिको अनुवाद र विदेशमा भएका विभिन्न सम्मेलनमा नेपालको प्रतिनिधित्व गरी नेपाली साहित्यको विश्वव्यापी प्रचारप्रसारमा समेत देवकोटाको अतुलनीय योगदान रहेको छ ।

नेपाली पाठकहरुका लागि भनेर महाकवि देवकोटाले अंग्रेजी साहित्यका फ्रान्सिस बेकन, चाल्र्स ल्यासजस्ता १५ जना गद्य लेखकका निबन्धको चयन गरी विसं १९९७ मा ‘प्रसिद्ध प्रबन्ध सङ्ग्रह’ प्रकाशित गर्नुभयो ।

विसं २०१६ मा उहाँ शिक्षा तथा स्वायत्त शासनमन्त्री हुँदा नेपालभर नेपाली भाषालाई अनिवार्य विषयका रूपमा लागू गराउनुभयो । हाल त्रिभुवन विश्वविद्यालय कीर्तिपुरको जग्गा पनि उहाँकै शिक्षामन्त्रीत्वकालमा व्यवस्थापन भएको होे । जसले उहाँको दूरदर्शिताको यथाचित मापन गर्दछ । उक्त फराकिलो भूभागमा विश्वविद्यालयको उपयुक्र्त पूर्वाधारका लागि आज सहज भएको छ । वर्तमान नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको स्थापनामा पनि उहाँको सक्रिय योगदान रहेको थियो ।

महाकवि देवकोटाले ‘पागल’ कवितालाई आफैँले अङ्ग्रेजीमा अनुवाद गरेका थिए। उनले पाश्चात्य ग्रीसेली स्रोतबाट अनेकौँ गाथाको नेपालीकरण गरेका छन्। विसं २०२४ मा प्रकाशित भएको ‘मायावीनी’ ‘सुन्दरी प्रोजर्पिना’जस्ता खण्डकाव्य र ‘प्रमिथस’ महाकाव्य यसका उदाहरण हुन् । देवकोटाको एकमात्र उपन्यास ‘चम्पा’ हो ।

तीन महिनामा ‘शाकुन्तल’ महाकाव्य, दशदिनमै ‘सुलोचना’ महाकाव्य र एकै दिनमा ‘कुञ्जिनी’ खण्डकाव्य लेख्ने सक्ने बहुप्रतिभाका धनि देवकोटामा तुरुन्त कविता लेख्न सक्ने आँसु कविको क्षमता थियो भन्ने गरिएको छ । देवकोटाको कवि–प्रतिभा, कविताको गुणात्मक मूल्य र सङ्ख्यात्मक योगदान आज पनि अद्वितीय मानिन्छ ।

चरम आर्थिक अभावको अग्निकुण्डमा पिल्सिदै भएपनि उच्चस्तरका साहित्य सिर्जनाद्धारा नेपाली वाङमय भण्डारलाई समृद्ध बनाएर देवकोटाले विक्रमसम्वत २०१६ साल भदौ २९ भौतिक देह त्याग गर्नु भयो।

देवकोटाले विसं २००२ मा किनेर २००४ सालमा बस्न थाल्नुभएको मैतीदेवीस्थित देवकोटाको घरलाई विसं २०७९ असोजदेखि महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा सङ्ग्रहालयका रूपमा स्थापित गरिएको छ ।