———————————तीर्थराज भट्टराई

वन, वातावरण, पर्यावरण र भूक्षय नियन्त्रणका लागि काम गरिरहेका सरकारी,  गैर सरकारी क्षेत्र तथा शिक्षण संस्थाहरू जो वर्षौंदेखि अनवरतः रूपमा खोज, अनुसन्धान तथा अध्ययन गरिरहनु भएका वीच अहिले प्रथम राष्ट्रिय बाँस सम्मेलन छलफल तथा बहसको विषय बनेकोछ । आलोचना र प्रशंसाका चाँङ लागेका छन् । मुख्य आयोजक दिक्तेल रूपाकोट मझुवागढी नगरपालिका त्यसमा पनि अझै नगरप्रमुखको हैसियतमा मेरो । अझै निख्रिएर लेख्दा मलाई अत्याधिक मत दिएर निर्वाचित गराउने नगरपालिका भित्रका सम्मानित मतदाता र खोटाङ जिल्लाका नागरिकबाट सकारात्मक, नकारात्मक टिप्पणी भईरहेका छन् । यो आलोचना जायज छ, गर्नैपर्ने विषय पनि हो, किनकी प्रश्न नउठी जवाफ निक्लिन्न र परिणाम पनि आउँदैन । ज-जस्ले उठाउनु भएको छ प्रश्न र आलोचना गर्नु भएकोछ सामाजिक संजालमा म सबैलाई मुरीमुरी दिन चाहन्छु धन्यवाद । 

       बाँस सम्मेलन पूर्वतयारीका केही झलकहरु

किनकी मलाई वर्षौंदेखि सद्भाव र प्रेम गर्ने साथै निर्वाचनको समयमा जीवन समर्पण गर्ने गोपाल सैँजु, भतिज हरिवोल आचार्य लगायतका अति शुभचिन्तक जो असन्तुष्टीको भाषा सामाजिक संजालमा लेखिरहनु भएको छ मेरो कृयाकलाप र गतिविधिको विषयमा । विशेषतः बाँस सम्मेलन र चित्रकलाको विषयमा । कुनै स्वार्थ छैन उहाँहरूमा मबाट लिनुपर्ने । केवल शुभेच्छा छ मेयरले नागरिक र नगरको विकासमा प्रभावकारी भूमिका निभाओस् । हामीले जिताएका प्रतिनिधिले विकास र राम्रो काम गरोस् भन्ने शुभेच्छा हो उहाँहरूको । मैले प्रतिनिधि पात्रको रूपमा मात्रै लिएका हुन यी दुई नाम । अरू पनि थुप्रै हुनुहुन्छ मलाई जिताउन योगदान गर्ने व्यक्तित्वहरू र शुभेच्छा प्रकट गर्ने । जुन भावना, अपेक्षा र विश्वासलाई मैले सम्वोधन गर्न सकिरहेको छैन । यसको म सम्मान गर्दै यसै आलेख मार्फत तपाईहरूको शिर निहुरिने गरि अनियमितता र भ्रष्टाचारीको बिल्ला भिरेर हिड्ने छैन कहिल्यै पनि । मेरो प्रतिवद्धता छ यहाँहरूको वीचमा । काम गर्ने शैली र प्राथमिकता आ–आफ्नै हुन्छन् सबैका । मैले उठाएका मुद्दा र गतिविधि व्यक्ति केन्द्रित छ कि समाज केन्द्रित यसको लेखाजोखा गर्न जरूरी छ आलोचकले । लोकतन्त्रको सुन्दर पक्ष भनेको सकारात्मक सुझाव र नीतिगत विवेचना सहितको आलोचना ।

नगरपालिकाको सिमित स्रोत र साधनको सतत् सदुपयोग गर्दै नागरिक हितमा हुनेछन् मेरा हरदम कदमहरू । भएजति स्रोतको सदुपयोग गर्ने र दुरूपयोग नगर्ने एवं हुन नदिने दायित्व हो मेरो । यदाकदा भएका मानवीय कमजोरीलाई छोडेर अनावश्यक राज्य कोषलाई दोहन गरिएको छैन जानि जानी । अनजान र भुलवश भएका कमि कमजोरी गरिएको छ भने पनि यसको सम्पूर्ण जिम्मेवारी मैले लिनै पर्छ र लिन्छु पनि ।                                 

अहिले हामी बाँस सम्मेलनको पूर्वतयारीका लागि प्रदेश स्तरीय कार्यक्रममा छौं आयोजक समितिको तर्फबाट । यो अवस्थासम्म आईपुग्न दर्जनौं चिया पसल, कोठा र चोटामा बैठक र छलफल ग–र्यौँ हामीले । विज्ञ र विशेषज्ञका सल्लाह र सुझाव लियौं दर्जनौं पटक । बाँस सम्मेलनका विषयमा शुरूवाती चरणमा चितवन निवासी केपी भट्टराईको भूमिका थियो महत्वपूर्ण । मेरो भावना र बाँसप्रतिको मोहलाई सार्थकता दिन केपी मार्फत जोडिएं पूर्व मन्त्री गणेश साह, बाँस उद्योगपति प्रणव प्रधान, शिक्षा विज्ञ रामहरी गिरी, युवा व्यक्तित्व प्रदीप दंगाल लगायतसँग । उहाँले गककासिदिनुभयो लगन गककाठो र आफु निक्लिनुभयो सम्मेलनको मैदानबाट । तथापि यो सम्मेलनको अवस्थासम्म ल्याउने पहिलो र अन्तिम व्यक्ति उनै हुन केपी भट्टराई । मेरो सम्मेलन गर्ने ईच्छा र बककास प्रतिको मोहलाई पूर्णता दिने वन, वातावरण, पर्यावरण, प्राकृतिक स्रोत र प्रविधिको अधिकतम उपयोग गर्नुपर्छ भन्दै अविभावकत्व दिनुहुने महानायक पूर्व विज्ञान तथा वातावरण मन्त्री गणेश साह, सरल, सहज र गाम्भिर्यताका पथ प्रदर्शक वन अनुसन्धान तथा प्रशिक्षण केन्द्रका महानिर्देशक डा. राजेन्द्र केसी, निरन्तर प्रोत्साहित गर्दै उर्जा भरेर संयन्त्रलाई परिचालित गर्ने कर्तव्यनिष्ठ राष्ट्र सेवक  वौद्धिक व्यक्तित्व पर्यटन, वन तथा वातावरण मन्त्रालय, कोशी प्रदेशका सचिव विशाल घिमिरे, व्यापारिक उच्च घरानामा जन्मिएर सरल, सहज र साधा जीवन विताउन चाहने ग्रिन बेम्बो क्रियसन, ललितपुरका बककास उद्योगपति प्रणव प्रधान,  न लोभ न लालच निश्वार्थभावले चौविसै घण्टा समय दिने उर्जाशील युवा रामहरी गिरी, दक्ष, क्षमतावान र प्रविधिका धनी शालिन व्यक्ति, जो मुस्कान छोडेर काममा विश्वास गर्ने युवा प्रदीप दंगाल जस्ता असल र निश्वार्थी सज्जनसककग जोडिएर काम गर्ने वातावरण मिलाई दिने केपी सधैं रहिरहनु हुनेछ मेरो स्मरणमा ।  

प्रादेशिक यात्राभन्दा अगाडिका छलफल र योगदानका विषयमा भविष्यमा हुने नै छ चिरफाड र लेखाजोखा । आयोजक तथा अभियानका सदस्यहरूले आ–आफ्नो तर्फबाट अभिव्यक्त गर्नु नै हुने छ बककास  सम्मेलनका विषय वस्तुहरूमा । मुद्दाको उठान मात्र होइन परापूर्वकालदेखि आधुनिक कालसम्मका शासकको प्राथमिकतामा नपरी दविएर, हेपिएर, महत्व नदिएर वा ध्यान नपुगेको सर्वोपयोगी बककास अहिले राजनीतिक र वौद्धिक बहसमा पुग्नु हामी पर्यावरणीय सद्गुणी बककास प्रेमीहरूका लागि आफैंमा गर्वको अनुभूति भएको छ ।      

सम्मेलन पश्चात परिणामको लेखाजोखा त पक्कै हुन्छ नै र गर्नु पनि पर्छ । तर बककासको विषयमा राष्ट्रिय जागरण आएको छ अहिले । आयोजना स्थल दिक्तेल भएकोले अझ धेरै आलोचना, प्रशंसा र  भार मैले थेग्नुपर्छ नगर प्रमुखको हैसियतले । यही भार, जिम्मेवारी र जोखिम मोल्न तयार भएकोले नै हो मैले सम्मेलनका लागि निरन्तर अग्रसरता लिएँ र साथ दिनुभयो केन्द्रीय, प्रदेश सरकार र नीजि क्षेत्रले समेत । त्यो भन्दा अझ धेरै हाम्रो नगर कार्यपालिकाका सम्मानित सदस्यज्यूहरूले मेरो प्रस्ताव,  सम्मेलनको महत्व र गाम्भिर्यतालाई गहिराईमा पुगेर ग्रहण नगरिदिनु भएको भए हुने थिएन सम्मेलन तर्फको अगाडिको हाम्रो यात्रा । 

सामुहिक ढंगबाट आलोचना र जोखिम मोल्न तयार भएर नै सर्वसम्मत निर्णय भयो कार्यपालिकाबाट र साथ दिनुभयो नगरका राष्ट्र सेवक कर्मचारीले पनि । त्यसैले हृदयदेखि नै सम्मान छ कार्यपालिका सदस्य र नगरका कर्मचारी मित्रहरूलाई । राजनीतिक दल, विभिन्न संघ÷संस्थाबाट पनि सकारात्मक सहयोग हुने प्रतिवद्धता आएको छ सम्मेलनलाई । यो एउटा सम्मेलन सफलताको सूचक पनि हो ।
यदि मेरो अगुवाई र पूर्वमन्त्री गणेश साहज्यूको अविभावकत्वलाई यति मध्ये कुनै एउटा पक्षले अस्विकार गरेको भए संभवतः प्रदेश स्तरीय कार्यक्रमको चरणमा हामी पुग्ने थिएनौं र भव्य रूपमा सफल हुने थिएन कोशी प्रदेश स्तरीय कार्यक्रम इटहरीमा ।  
      
इटहरीसम्मको यात्रा 

सचिवालयको बैठकबाट पहिलो चरणमा कोशी, मधेश, वागमती र गण्डकी प्रदेश स्तरीय कार्यक्रम तय भएकोले १२ गते काठमाडौंबाट प्रणवजी, रामहरीजी र प्रदीपजी दिक्तेल आउनुभयो सार्वजनिक यातायातबाट । प्रणवजी उच्च पारिवारिक घरानाको भएर पनि सरल र सहज ढंगबाट सार्वजनिक यातायातबाट हिड्नु आफैंमा उदाहरणीय काम हो मेरो बुझाईमा । न कसैसँग पैसा, विद्वता, पदीय मर्यादा र अनुभवको घमण्ड छ यो टिममा । न कसैप्रति नकारात्मक सोँच र दृष्टिकोण र छैन कसैको मनोविज्ञान पनि । हरेक मानिसमा कुनै न कुनै कमजोरी हुन्छ नै यो मानवीय चरित्र हो । अहिलेको यो समूह भित्रका सदस्यका पनि कुनै न कुनै कमजोरी त हुन्छन् नै र छन् पनि होला । तर लामो–छोटो संगतको मेरो निष्कर्ष छ हामी सचिवालय भित्रका कोही पनि सदस्य पतित र कुरूप चिन्तनका छैनौं । यति विषय गर्वका साथ लेख्न सक्छु म सार्वजनिक रूपमा । भोलिका दिनमा गम्भिर गल्ति र कमजोरी कसैबाट भए गरिए म आफैं सहककुला – बुझाउँला ।

१२ गते पौष दिक्तेल आउनु भएका प्रणवजीको बाँसको प्रयोग, अनुभव र भावी कार्ययोजना जानकारी गराउनका लागि वडाध्यक्ष तथा कार्यपालिका सदस्यसँग भेटघाट र नियमित पत्रकार सम्मेलनको समय जुराएको थिएँ दिक्तेलमा । तर गाडि व्यवस्थापकले धोका दिएकाले पुरा भएन मेरो कार्ययोजना । पुस १२ गते बेलुकीको ४.३० बजिसकेको थियो उहाँहरू दिक्तेल पुग्दा । कार्यपालिका सदस्य र पत्रकार हिडिसक्नु भएको थियो नगरपालिकाबाट । हामीले उहाँहरूलाई गर्यौं सामान्य स्वागत र छलफल नगरपालिकामा । थाकेर आउनु भएकोले भवन गैह्रास्थित समाजसेवी समुन्द्र जोशीको थ्रि–ब्रदर्श होटलमा बस्नुभयो रात्रीवास । त्यो दिन उहाँहरूसँग विदा भएर झरेँ म आफ्नै निवासमा । 

फागुनमा हुने बककास सम्मेलनको कार्यक्रम स्थल दिक्तेल स्थित कवर्ड हल र खेल मैदान गयौँ अनुगमन गर्न सबैजना । धुलिखेलबाट आउनु भएको शिक्षाविज्ञ श्यामप्रसाद पाण्डे र शिक्षक टंक कटुवासँग हिड्दाहिंड्दै बाटोमा भेट भयो र केही समय गफिएर हामी होटल व्यवसायी संघका जिल्ला अध्यक्ष जेपी राईको रूपाकोट होटलमा पुग्यौँ । प्रणवजी लगायत साथीहरूले सम्मेलनको समयमा बासस्थानको अवस्था बुझ्नुभयो र ११.३० बजे हामी १४ गते हुने कोशी प्रदेश स्तरीय बककास सम्मेलनमा भागलिन इटहरी तर्फ अघि बढ्यौं ।ठाउककठाउककबाट देखिने हिमालको सौन्दर्यता , डककाडापाखा र खोलाखोल्सीको आनन्द लिंदै कटारी पुग्यौं । तर आफैं गाडि चलाईरहने बानी भएको कारण पहाडी बाटोमा प्रणवजीलाई अलि असजिलो भयो । तथापि असहजताका वीच हामी ८ बजे इटहरी पुग्यौं ६ जनाको टोली। प्रणवजी, रामहरीजी र प्रदीपजी गोकर्ण रिसोर्टमा बस्नुभयो । निश्चलजी, राजनजी र म राति पुग्यौ ९ बजे उदय सिग्देलजीको घर विराटनगरमा । 

१४ गते विहान ८ बजे प्रदेश वन सचिव विशाल घिमिरेको निवासमा पुगेर  सम्मेलन, त्यो दिनको कार्यक्रमको रूपरेखा र तयारीको विषयमा छलफल गरÞ्यौं । महानिर्देशक डा. राजेन्द्र केसी र उपमहानिर्देशक रविन्द्र महर्जन १३ गते राति नै काठमाडौंबाट आई सक्नुभएको थियो विराटनगर । विहान ९ बजे सककगै बसेर खाना खायौं हामीले । मेरो आमाको स्वर्गारोहण भएको कारण म असोच बारिरहेको छु अहिले । आफैं पकाएर वा सककस्कृति अनुसार खानुपर्ने मान्यतालाई कायम राखेको छु सचेत भएर । विराटनगर जाँदा रुपेेश अधिकारी  भाइले यस कार्यमा पटकपटक सहयोग गर्नुभएको छ । म आभारी छु उहाँको सकृयता, मिठासपूर्ण व्यवहार र अतिथि सत्कारको संस्कारप्रति । यो सवै संयोजन र व्यवस्थापनमा वन सचिव विशाल घिमिरे प्रति नतमस्तक नभए अन्याय हुन जान्छ । हामी वीच पछिल्लो समयको उठवसबाट पारिवारिक सम्बन्ध स्थापित भएको छ विशाल सरसँग । सरल, कर्तव्यनिष्ठ असल विज्ञ राष्ट्र सेवक कर्मचारीको रूपमा स्थापित हुनुभएको छ आफ्नो मन्त्रालयमा । आस्था, विचार र दृष्टिकोण आ–आफ्ना हुन्छन् सबैका । यसलाई सामान्य विषय लिनुपर्छ सबैले । डा.राजेन्द्र केसी र विशाल घिमिरे निजामति सेवा र म राजनीतिक पृष्ठभूमिको व्यक्ति भएकोले भूमिका आ–आफ्नै छन् । भेडा र बाख्राको आ–आफ्नै बथान भए झैं हामी वीच पनि बन्यो कार्यशैलीमा समानता । त्यस्तै मिल्यो जिम्मेवारी प्रतिको जवाफदेहीता,

कर्तव्य परायण र दृष्टिकोणमा एकरूपता। यो सबै प्रथम बककास सम्मेलनले जुराएको हो भावनात्मक सम्बन्ध । लामो समयदेखि सामाजिक उत्तरदायीत्व निभाउँदै आएको  साहारा नेपाल झापाले कोशी स्तरीय बाँस सम्मेलन पूर्व तयारी कार्यक्रमको व्यवस्थापन र संयोजन गरेकोले त्यो पाटोमा हामीलाई भएन चिन्ता । मन्त्रालयको सकृयता, साहारको दृढता र सरोकारवाला सबै पक्षको अभिरूची पूर्वक सहभागिता थियो कार्यक्रमा । विषय विज्ञ, अनुभवी कर्मयोगी, व्यवसायी, विद्यार्थी, सरकारी, गैरसरकारी र नीजि क्षेत्रको प्रत्यक्ष सहभागितामा भएको पूर्वतयारी कार्यक्रममा कोशी प्रदेशका पर्यटन वन तथा वातावरण मन्त्रालयका मन्त्री माननीय सदानन्द मण्डलको प्रमुख आतिथ्यता र हौसलपूर्ण अभिव्यक्तिले आयोजक तथा सरोकारवालालाई प्रफुल्लित बनाएको छ । 

कोशी प्रदेश बाँस उत्पादन र साँस्कृतिक, धार्मिक र व्यवहारिक प्रयोगका दृष्टिकोणले पनि अग्रस्थानमा रहेको हुँदा धेरै सिक्ने र बुझ्ने अवसर मिल्यो आयोजक समितिलाई । विषय वस्तुको उठान, छुटेका कामको संयोजन र व्यवस्थापनका लागि पूर्वतयारी कार्यक्रम आफैंमा महत्वपूर्ण र ऐतिहासिक रह्यो । कलेजका विद्यार्थीको सकृय उपस्थिति, कौतहलपूर्ण जिज्ञासा र सुझाव आफैंमा महत्वपूर्ण रहेको निष्कर्ष छ मेरो । किनकी भोलिको दिनमा देश निर्माणको जिम्मेवारी युवाहरूको काँधमा आएको छ । 

अन्त्यमा, 

डा. राजेन्द्र केसी र विभाग, प्रदेश सचिव विशाल घिमिरे र मन्त्रालय,  प्रणव प्रधान र ग्रिन बेम्वो क्रियसन, सचिवालयका सदस्य सचिव रामहरी गिरी, सदस्य प्रदिप दंगाल, निश्चल श्रेष्ठ, राजन दाहाल लगायतको सकृयताले कार्यक्रम व्यवस्थापनमा महत्वपूर्ण भूमिका रह्यो । 
फेकोफन र पत्रकार मित्रको हौसलापूर्ण सहभागिता आफैंमा प्रशंसनीय र बन्दनीय थियो । सहयोगी सबै पक्षलाई शिर निहु-याएर नमन ।